Osteoporose

Per jaar worden er in Nederland zo’n 180.000 botten gebroken (pdf). Dat zijn ongeveer 500 mensen per dag! Het overgrote deel hiervan is ontstaan als gevolg van een ongeval. 10% van al deze botbreuken is het indirecte gevolg van osteoporose. Hoog tijd om iets meer te weten te komen over deze “botbrekende” aandoening.

Dit artikel is verdeeld in de volgende subsecties:

1. Wat is osteoporose?
2. Wat is de oorzaak van osteoporose?
3. Wie loopt het meeste risico op osteoporose?
4. Is osteoporose te voorkomen?
5. Kan een diëtist helpen bij het tegengaan van osteoporose?

Wat is osteoporose?

In Nederland lijden momenteel ongeveer 850.000 mensen aan een vorm van osteoporose. De meeste mensen die gediagnosticeerd zijn met osteoporoses zijn ouder dan 50 jaar. Osteoporose (osteoporoses) is de medische term voor botontkalking. Het is een aandoening van het skelet. De botten worden steeds brozer en hierdoor ontstaat er een verhoogde kans op fracturen. Vooral heupfracturen en polsfracturen worden met osteoporose in verband gebracht. Tenslotte. inzakkingen van de wervels in de rug kunnen het gevolg zijn van een vorm van osteoporose.

Wat is het verschil tussen osteopenie en osteoporose?

Botten bestaan onder andere uit kalk (calcium), fosfor, merg en andere stoffen. Deze stoffen vormen een harde massa met een hechte structuur, waar kleine openingen tussen zitten. Osteopenie is het voorstadium van osteoporose, beter bekend als botontkalking. Osteopenie is een samenvoeging van de woorden osteon (bot) en penia (tekort). In dit stadium hebben de botten minder ‘botmassa’. Er is sprake van osteoporose wanneer de botstructuur steeds minder dicht wordt. Er worden steeds meer en steeds grotere gaatjes gevormd in het botweefsel. De botten worden dus poreuzer en ook minder stevig, daardoor breken ze niet alleen sneller, maar duurt het ook veel langer voordat het bot geheeld is.

Wat is het verschil tussen osteoporose en artrose?

Veel mensen halen de diagnoses osteoporose en artrose door elkaar. Toch zijn het twee hele verschillende aandoeningen:
Artrose wordt in de volksmond ook wel gewrichtsslijtage genoemd. Het is een reumatische aandoening van het gewrichtskraakbeen en ontstaat doordat er meer kraakbeen verloren gaat dan dat er door het lichaam aangemaakt wordt. Daarnaast vermindert ook de vloeistof (synovium) in het gewricht. Hierdoor beweegt het gewricht minder soepel. Door de slijtage van het gewrichtskraakbeen en een vermindering van de vloeistof in de gewrichten kunnen botten over elkaar schuren. Dit veroorzaakt pijn.

Wat zijn de meest voorkomende vormen van osteoporose?

Osteoporose is onder te verdelen in drie subgroepen:

• Postmenopauzale osteoporose/Botontkalking bij de vrouw na de menopauze
• Osteoporose bij mannen ouder dan 70 jaar
• Corticoïdgeïnduceerde osteoporose: botontkalking bij personen die gedurende langere tijd behandeld worden met medicatie zoals glucocorticoïden (cortisone-achtige geneesmiddelen bv. Medrol)

Wat is de oorzaak van osteoporose?

Zoals hierboven al vermeld ontstaan er bij osteoporose steeds groter wordende gaten in de structuur van het bot. Hierdoor verzwakt het bot en kan het sneller breken. De gaten ontstaan door de snelle afbreuk en de vertraagde opbouw van botcellen. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals het wegvallen van hormonen na de overgang, roken en weinig lichaamsbeweging. Verder spelen erfelijkheid en geslacht een rol.

Wie loopt het meeste risico op osteoporose?

De meeste mensen met osteoporose zijn vrouwen van vijftig jaar en ouder. Na de menopauze wordt als gevolg van de verandering in de hormonen de afbraak van het botweefsel versneld. Mannen en jongeren krijgen meestal last van osteoporose als gevolg van een bijwerking van een medicijn (zoals prednison), of een ziekte.

Welke factoren spelen er een rol bij het ontstaan van osteoporose?

Hoe en waarom osteoporose precies ontstaat, is nog niet bekend. De factoren die hier een rol in kunnen spelen zijn:

• Ongezond dieet met een tekort aan calcium, eiwitten en vitaminen
• Roken
• Alcohol (niet alleen is alcohol slecht voor uw botten, ook het valrisico neemt toe)
• Weinig of geen lichaamsbeweging
• Erfelijkheid: botbreuken in de familie (bijvoorbeeld een gebroken heup, of ingezakte wervels bij de ouders)
• Langdurige gebruik van corticosteroïden, zoals prednison of medicijnen voor epilepsie
• Ziekten/aandoeningen zoals een te snelle schildklier, reumatoïde artritis, hormoonafwijkingen, sommige bloed-, nier-, maag-, darm- en leverziekten, kanker en zeldzame erfelijke aandoeningen.
• Een laag lichaamsgewicht, lage BMI
• Vroegtijdige overgang (vóór 45ste levensjaar)
• Niet-functionerende bijschildklier

Is osteoporose te voorkomen?

Voorkomen is een groot woord, maar u kunt uiteraard wel zorgen, dat u minder kans maakt op de ontwikkeling van osteoporose. Hier volgen enkele tips voor een gezonde levensstijl:

• Zorg voor een gebalanceerd dieet met voldoende vitaminen en mineralen zoals calcium. Een tekort aan vitamine D is een veel voorkomend probleem bij oudere mensen en mensen met een donkere huidskleur.
• Beweeg minimaal dertig minuten per dag. Ga lekker buiten wandelen of fietsen. Zorg ervoor dat u uw botten en spieren actief belast, voorkom een broos gestel. 
• Stop met roken.
• Drink niet te veel alcohol
• Voorkom dat u valt, werk aan uw stabiliteit; wees voorzichtig met tillen. Fractuurpreventie is erg belangrijk, want herstel gaat langzamer, lastiger en heeft meer complicaties. 

Wat kunt u beter niet eten of drinken bij osteoporose?

• Teveel koffie of andere cafeïnehoudende dranken (zwarte thee, cola, cacao etc.). Deze zorgen voor een verhoogde uitscheiding van calcium en magnesium met de urine. Zeker na de overgang heeft teveel koffie een negatieve invloed op de botdichtheid.
• Alcohol heeft een negatieve invloed op onze Calcium- en Magnesium status. Bovendien is de kans dat u betrokken raakt bij een ongeval groter wanneer u alcohol op hebt.
• Voeding waar fosfaten in zitten (bijv. vleeswaren, bewerkt vlees, frisdranken, conserveringsmiddelen, blikgroenten, kant-en-klaar maaltijden/sauzen, gecondenseerd melkpoeder, smeerkaas etc.). Als onze fosforinname hoger is dan onze calciuminname, dan heeft dat een negatieve invloed op onze botmassa. Het fosfor bindt namelijk met calcium voordat het kan worden opgenomen, en kan zelfs calcium uit onze botten onttrekken. Op de etiketten van producten staat fosfor vermeld met E-nummer E 338 t/m E 341,
• Frisdranken, suiker en geraffineerde koolhydraten zoals witbrood kunnen zorgen voor een afname van het calcium in het lichaam.
• Teveel zout en kant-en-klaar producten en/of maaltijden.
• Groenten als rabarber, spinazie, postelein etc bevatten bijna geen calcium. Bij dergelijke groenten is het dus erg belangrijk om een calciumbron toe te voegen: voeg bijvoorbeeld een scheutje room toe aan de spinazie etc. 

Wat moet u juist wel eten (of drinken) bij osteoporose?

• Calcium: zit in zuivel, graanproducten en groene groenten
• Vitamine D: zit in zonlicht, vette vis, vlees, halvarine en margarine
• Magnesium: zit in granen, groenten, noten en melk
• Vitamine K: zit in groenten, fruit, kwark, kaas en natto (Japans sojagerecht)
• Eiwit: zit in zuivel, peulvruchten, noten, vlees en vis.

Kan een diëtist helpen bij het tegengaan van osteoporose?

Wilt u de kans op botbreuken als gevolg van osteoporose verkleinen, dan is het belangrijk dat de inname van bijvoorbeeld calcium op peil is. Indien er een tekort aan calcium in het lichaam ontstaat, zal het lichaam langzaam maar zeker het calcium uit de botten onttrekken om toch aan de vraag naar calcium te kunnen voldoen. Verder dient de hoeveelheid van de vitamines B, D en K op orde te zijn.

Uw diëtist kan bij het samenstellen van een anti-osteoporose dieet een hele belangrijke taak invullen. Want weet u precies waar u het beste vitamine D kunt vinden? Of welke mineralen er belangrijk zijn bij het tegengaan van de effecten van osteoporose? Wilt u meer weten over voedingsadvies bij osteoporose? Vraag dan om een terugbelafspraak, of stel uw vraag in een email.

Caroline de Smit, diëtistenpraktijk Caroline de Smit. Lees meer op mijn blog!