Lipoedeem

Lipoedeem is een ernstige aandoening van het vetweefsel. Er is geen eenduidigheid over de prevalentie. Volgens sommige onderzoekers (Child et al, 2010) is het een relatief zeldzame aandoening, die toch bij gemiddeld 1 op 72000 mensen voorkomt. Andere onderzoeken van medici die specifiek onderzoek doen naar lymfaandoeningen stelden de diagnose bij zo’n 11% van hun patiënten in hun kliniek (Földi et al, 2005). Al gaat dat natuurlijk een specifieke groep mensen, die al last had van klachten.

De aandoening treft voornamelijk vrouwen en dan in het bijzonder vrouwen met obesitas (BMI>30). Het is echter niet zeker te stellen dat ernstig overgewicht leidt tot lipoedeem – of omgekeerd. Aannemelijker lijkt dat (bepaalde vormen van) lipoedeem deels erfelijk zijn, al is dat niet definitief wetenschappelijk vastgesteld. Hoe kan de aandoening vastgesteld worden en wat is mogelijk om er mee om te kunnen gaan? Lees verder voor meer informatie.

Het artikel is verdeeld in de volgende subsecties:

1. Wat is lipoedeem?
2. Hoe lipoedem (mogelijk) ontstaat
3. Lipoedeem behandelen

Wat is lipoedeem?

In de kern is het een chronische aandoening van het vetweefsel. Meestal vestigen deze afwijkende vetcellen zich in de boven- en onderbenen, maar het komt ook voor in buik en armen. Bij lipoedeem wordt het overtollige, onderhuidse vet bovendien ongelijkmatig verdeeld, waardoor een relief in de huid zichtbaar is.

Typen lipoedeem

Lipoedeem wordt vernoemd naar de plek op het lichaam waar het voorkomt:

• Type 1: Billen
• Type 2: Billen/heupen/dijen
• Type 3: Billen/heupen/dijen/kuiten
• Type 4: Armen
• Type 5: Kuiten

In tegenstelling tot andere “-oedemen”, is er bij lipoedeem géén sprake van vochtophoping onder de huid, maar van vetcellen. Ergo: er ontstaan dus geen (tijdelijke) kuiltjes in de huid als er op gedrukt wordt. 

Wat is het verschil tussen lipoedeem en Lymfoedeem?

Lipoedeem wordt regelmatig verward met lymfoedeem, waarschijnlijk ook doordat de naam op elkaar lijkt. Het zijn echter niet dezelfde aandoeningen, geheel niet. De verschillen zijn als volgt:

• Lymfoedeem is niet “symmetrisch”. Lipoedeem komt op dezelfde plekken het lichaam voor, in beide armen, billen, benen, heupen. Lymfoedeem zit meestal maar op een plek zit (een been of een arm). 
• Lymfoedeem heeft een andere oorzaak en vereist daarom een andere behandeling. Het is een vochttransport- en afvoerstoornis, die met lymfdrainage medisch behandeld kan worden. 
• Lymfoedeem stopt niet bij de voet, ook de voeten kunnen opzwellen. 
• Lymfoedeem komt, vergeleken met lipoedeem, vaker bij mannen voor.

Hoe lipoedeem (mogelijk) ontstaat

In het lichaam wordt voedsel door het lichaam omgezet in energie, het proces van stofwisseling. Een persoon die veel eet en weinig beweegt, verbruikt minder energie en daardoor kunnen de extra calorieën worden opgeslagen in de vorm van lichaamsvet. Bij lipoedeem gaat op twee vlakken iets mis. Ten eerste, het lichaam slaat ook bij een gebalanceerd “normaal” dieet of eetpatroon extra vet op. Ten tweede, het lichaam slaat het vet op specifieke plekken van het lichaam op. (Zie hierboven voor de 5 typen). 

Wie loopt het meeste risico op lipoedeem?

De aandoening openbaart zich doorgaans bij meisjes en vrouwen met ernstig overgewicht (oftewel een BMI>30). Daarnaast is er een verhoogd risico bij vrouwen met een hormoonwisseling; puberteit, tijdens en/of net na hun zwangerschap(pen) en met de menopauze. Alhoewel lipoedeem zich vaker voordoet bij overgewicht wil dat nog niet zeggen dat de aandoening stopt als een (veel) lager gewicht wordt bereikt. Ook na afvallen zal de aandoening blijven. 

Wat zijn de stadia van lipoedeem?

Het lijkt ogenschijnlijk zo, dat er veel verschillende varianten van lipoedeem zijn, van mild tot ernstig, maar dat is maar deels de waarheid. De aandoening verloopt namelijk in progressieve stadia. Progressief in de zin dat de aandoening niet stopt en verergert. De vele variaties weerspiegelen dus deels het stadium waarin de aandoening zich bevindt:

• Stadium 1: er zit een kledingmaat verschil tussen het lichaamsdelen met en zonder lipoedeem. Er lijkt aanvankelijk cellullitis te ontstaan Dit stadium kan heel lang duren.
• Stadium 2: er ontstaan duidelijk zichtbare oneffenheden; de huid wordt grover van structuur en voelt hard aan. 
• Stadium 3: de lichaamsdelen met lipoedeem veranderen als gevolg van overtollige vetcellen en vocht van vorm. 

In een gevorderd stadium 3 kan er ook lymfoedeem gaan optreden, dan is er dus sprake van zowel lipoedeem als lymfoedeem. Met behandeling moet echt geprobeerd worden om dit te voorkomen. Vroeg herkennen is echt belangrijk. 

Wat zijn vroege symptomen?

De eerste symptomen kunnen vaak al aan het begin van de puberteit ontstaan. Bij meisjes die in die tijd van hun leven al met overgewicht kampen, treedt een gelige verkleuring op. De huid voelt continu gespannen en hard en er ontstaan dan vrij gemakkelijk en ontwikkelt snel blauwe plekken. Andere veelgehoorde klachten zijn een verlies van spierkracht, vermoeidheid, dikke enkels en vermoeide, zere armen en benen (mits het oedeem zich daar voordoet). Soms gaat het ook samen met spataderen (varices).

Lipoedeem behandelen

Op dit moment is er nog geen effectieve behandeling om lipoedeem te stoppen. Wel kan de progressie van de aandoening met de juiste behandeling tegengewerkt worden. Dit zal echter een multidisciplinaire aanpak vereisen, waar zowel de behandelend arts, de huidtherapeut, de diëtist en de cliënt een rol in spelen.

behandeling door Huidtherapeut

Het is zeer aan te raden om een huidzorgkliniek en/of dermatoloog te bezoeken voor gepast advies en behandeling. Omdat het lipoedeem moeilijk door het lichaam af te breken is, moeilijker dan normale vetcellen, zal er altijd een ongelijkheid blijven bestaan tussen het deel van het lichaam dat is aangetast, en het deel dat niet is aangetast. Compressietherapie (of inzwachtelen) en steunkousen tegen opzwelling worden veelvuldig aanbevolen

Meer Bewegen door cliënt

Voor vrouwen die last hebben van lipoedeem, zeker in combinatie met ernstig overgewicht, is het vaak lastig om te bewegen. De aandoening zorgt niet alleen voor moeilijk af te breken vet (en daardoor voor gewichtstoename), maar ook nog eens voor minder spiermassa. Zwemtherapie, aquajoggen en andere activiteiten in het water zijn een verstandig keuze, omdat de gewrichten hierbij worden ontzien. 

Gewichtsverlies

Gewichtsverlies kan helpen om de pijnklachten te verminderen, met name in de gewrichten, maar kan de aandoening dus niet stoppen. Een diëtist kan u helpen bij het samenstellen van een dieet, dat het overgewicht zal verminderen. Afvallen helpt dus vooral bij het tegengaan van secundaire klachten van lipoedeem, de onderliggende oorzaak wordt daar niet door geraakt. Het is aan de diëtist en de cliënt om een goede voedingsbalans te vinden met een nieuw dieet. Belangrijk daarbij is dat het dieet goed vol te houden is en dus tot tastbare resultaten leidt. Ik kan u daar overigens goed bij helpen, neem contact op met mij als u hulp zoekt.

Caroline de Smit, diëtistenpraktijk Caroline de Smit. Lees meer op mijn blog!