Hormonale klachten

In het complexe, menselijke lichaam speelt de hormoonhuishouding een belangrijke rol bij het reguleren van verschillende lichaamsfuncties. Vrouwen klagen regelmatig over hun cyclus en schrijven dit toe aan schommelingen in de hormoonbalans. In deze bespreking komen de functies van hormonen aan bod, wat voor problemen dit geeft en hoe uw hormonale klachten eventueel behandeld kunnen worden.

Dit artikel is opgedeeld in de volgende subsecties:

1. Wat zijn hormonen precies?
2. Wat zijn hormonale klachten?
3. Hoe ontstaat een verstoorde hormoonhuishouding?
4. Heeft voeding invloed op de hormonen?

Wat zijn hormonen precies?

Hormonen zijn stofjes die op verschillende plaatsen in het lichaam door de klieren gemaakt worden. Sommige hormonen worden in het hoofd aangemaakt, andere in de bijnieren of in de voortplantingsorganen. Via de bloedbaan worden deze hormonen door het lichaam getransporteerd. Dit wordt ook wel het endocriene (hormonale) stelsel genoemd. 

Welke organen spelen een rol bij de hormoonhuishouding?

De belangrijkste organen van het hormonale stelsel zijn:

• Hypofyse en hypothalamus (in de hersenen)
• Schildklier en bijschildklieren (in de hals)
• Alvleesklier/pancreas en bijnieren (in de bovenbuik)
• Zaadballen of eierstokken (in de balzak van de man en in de bekken van de vrouw)

Wat doen hormonen precies?

Hormonen kunnen weefsels en organen activeren of afremmen; ze zijn betrokken bij de diverse lichamelijke processen, ook op mentaal (emotioneel) gebied. Hieronder volgen enkele voorbeelden van hormonen en wat ze precies doen. Hormonen regelen onder andere groei, ontwikkeling, voortplanting, geslachtskenmerken, energiemetabolisme, vochtvolume, en de zout- en bloedglucosespiegels

Groei en ontwikkeling

Het zogenaamde groeihormoon, somatotropine, stimuleert groei (van botten en kraakbeen) en ontwikkeling van het lichaam. Stoornissen kunnen de groei van een kind versnellen of vertragen. Daarnaast helpt het hormoon met celregeneratie en het behoud van gezonde weefsels in het menselijk lichaam. 

Puberteit en voortplanting

De puberteit begint door een samenwerking van de hormonen uit de hersenen (hypofyse) en steroïdehormonen uit de voortplantingsorganen (eierstok/teelbal). Het vrouwelijke hormoon oestrogeen is betrokken bij menstruatie, zwangerschap en de menopauze of overgang. Het mannelijke hormoon testosteron is betrokken bij de productie van spermacellen.

De stofwisseling

Spijsverteringshormonen zoals gastrine en cholecystokinine en de schildklier- en bijschildklierhormonen zoals thyroïden zijn betrokken bij het verbruik en opslag van voedselreserves. Een verstoorde balans kan een reden zijn voor het hebben van over- of ondergewicht. Het kan ook schade veroorzaken aan hormoonsystemen zoals de suikerhuishouding (diabetes) of een stoornis in de vethuishouding (dyslipidemie) tot gevolg hebben.

Gedrag, gevoel en emoties

De hormonen uit de bijnieren, geslachtsorganen en de hypothalamus hebben ook invloed op hoe u zich voelt (en gedraagt). Het hormoon testosteron bij mannen zorgt er bijvoorbeeld voor, dat ze veel zin hebben in seks. Het vrouwelijke hormoon oestrogeen zorgt ervoor, dat vrouwen zich positiever voelen, minder stress hebben en vol energie zitten. Daardoor zijn mensen onder andere meer geneigd om seks te hebben. Stresshormoon (adrenaline) zorgt ervoor, dat mensen alert zijn in situaties, die als bedreigend worden ervaren. 

Wat zijn hormonale klachten?

Als de hormoonhuishouding in balans is, is er meestal niets aan de hand. De meeste klachten zijn het gevolg van een natuurlijk proces, zoals kramp bij menstruatie, puistjes in de puberteit, lichaamsgeur en groeipijn. Helaas heeft de een meer last van dit natuurlijke ongemak dan de ander. Ieder lichaam is uniek; de ene vrouw ondervindt simpelweg meer klachten (zoals menstruele kramp) dan de ander.  

Wanneer wordt een ‘normale’ klacht een aandoening?

Als de natuurlijke balans verstoord is en dit een ‘normaal’ leven in de weg staat, dan is er sprake van een hormonale aandoening. Omdat de hormonen bij zoveel lichamelijke functies betrokken zijn, kunnen ze zorgen voor een breed scala aan klachten. Veel voorkomende hormonale aandoeningen bij vrouwen zijn grofweg onder te verdelen in vier verschillende groepen:

Cyclusklachten

Vrijwel alle vrouwen, van puberteit tot de overgang, hebben klachten, die te maken hebben met hun maandelijkse cyclus, i.e. menstruatieklachten. Denk dan aan prikkelbaarheid en buikpijn. Daarnaast is er nog PMS (premenstrueel syndroom), met klachten als hoofdpijn neerslachtigheid, stemmingswisselingen, buikpijn, gevoelige of onprettig aanvoelende borsten en vermoeidheid. PMS staat uiteraard niet los van menstruatieklachten, maar lang niet alle vrouwen hebben klachten voor hun menstruatie.  Tenslotte, zwangerschappen en de overgang kenmerken weliswaar fasen waarin er weliswaar geen menstruatie is, maar de hormoonhuishouding flink in de war kan raken. 

Aandoeningen van het hormonale stelsel

Er zijn diverse aandoeningen, die gerelateerd zijn aan het hormonale stelsel, zoals PCOS (polycysteus ovariumsyndroom), auto-immuunziekten zoals hyperthyreoïdie (oftewel ziekte van Hashimoto, trage of niet-langer werkende schildklier), hyperthyroïdie (ziekte van Graves, verstoord werkende, vaak overactieve schildklier) en diabetes. Als deze aandoeningen niet opgemerkt worden of onbehandeld blijven, kunnen ze tot serieuze klachten leiden. 

Gynaecologische aandoeningen

Er zijn specifieke aandoeningen, zoals endometriose en uteriene fibromen (vleesbomen) die de hormoonhuishouding beïnvloeden en vice versa. Endometriose is een aandoening waarbij weefsel vergelijkbaar met het slijmvlies in de baarmoeder buiten de baarmoeder groeit, meestal op het buikvlies van het bekken, de eierstokken, tussen de endeldarm en vagina, en op de blaas en darmen. Vleesbomen zijn goedaardige gezwellen die zich in de baarmoederwand vormen.

Onverklaarde klachten

Dan zijn er nog onverklaarde, vaak algemene, vage, maar desalniettemin vervelende klachten, die lijken samen te gaan met de hormonale menstruatiecyclus. Denk aan vermoeidheid, maag en darmklachten, vasthouden van vocht (in enkels, benen, armen, handen, gezicht of buik) en pijn. Wie hiermee geconfronteerd wordt, loopt vaak jaren tegen onbegrip aan, maar toch raad ik u aan, dat u zich niet laat negeren, uw problemen blijft aankaarten, zodat er verder gezocht kan worden naar een oplossing voor uw klachten. 

Hoe ontstaat een verstoorde hormoonhuishouding?

In veel gevallen is het niet duidelijk waarom iemands hormoonhuishouding nu precies “van slag” is. Een verstoorde hormoonhuishouding kan ontstaan door interne factoren zoals erfelijkheid, maar ook het gevolg zijn van externe factoren, zoals leefstijl, medicijnen, chemische stoffen, slaapritme, stress, trauma en voedselinname. Uit onderzoek blijkt dat, wanneer een soort hormoon een afwijking vertoond, dit van invloed is op meerdere lichamelijke processen en dit tot gevolg heeft dat andere hormoonniveaus ook weer verstoord worden. Om de exacte oorzaak te achterhalen van een hormonaal probleem is daardoor vaak lastig, alles werkt op elkaar in. 

Het lijkt alsof er meer geklaagd wordt dan vroeger. Is dat zo?

In algemene zin is het zo dat mensen mondiger zijn geworden, en de medische wereld heeft meer kennis over het ontstaan van heel veel klachten. Het is niet zo dat vrouwen nu meer last hebben van menstruatie dan vroeger, daar zijn geen aanwijzingen voor. Het is overigens onjuist om klachten en klagen gelijk te stellen — hierdoor dreigen oorzaak en gevolg omgedraaid te worden. De klager lijkt dan schuldig aan onnodig zeuren. Het doel moet zijn om medische klachten serieus te nemen en in samenspraak met de patient te verhelpen. 

Heeft voeding invloed op de hormonen?

Het antwoord is minder eenduidig dan u zult denken. Ja, uiteraard hebben externe factoren, zoals voeding, invloed op het endocriene stelsel in het algemeen en het gevoelsleven in het bijzonder. Het is echter niet zo, dat als u een aantal, specifieke producten uitsluit en juist een aantal andere producten vaker gaat eten, dat uw hormonale klachten dan ineens verdwijnen. Het menselijke hormoonstelsel zit daar te complex voor in elkaar. Wie dergelijke claims maakt, doet aan hypotheses of geeft valse beloftes. Het voedingscentrum stelde bijvoorbeeld over het boek “Hormoondisbalans dieet” dat het onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd is.

Overleg met (huis)arts

Chronische, serieuze klachten zouden allereerst gemeld moeten worden aan uw huisarts of medisch specialist. De arts is leidend bij een behandeling tegen hormonale klachten, een dietist ondersteunt de behandeling dan met een bijpassend dieet. Een arts kan eerst ook testen, of u wel echt last heeft van een hormonale disbalans, of dat er wellicht iets anders aan de hand is, zoals een bacteriële infectie. 

Bestrijding van specifieke klachten

Wat wel mogelijk is, is dat sommige, specifieke ziektebeelden klachten veroorzaken, die versterkt of verminderd kunnen worden met voeding. Hier kan een diëtist bij helpen adviseren. Als u last heeft van opgejaagdheid en slapeloosheid, dan kunt u beter niet teveel (en zeker niet te laat!) koffie drinken. Hetzelfde geldt voor hormoongerelateerde problemen rondom overmatig vocht vasthouden; het is dan niet verstandig om steeds zoutrijke voeding te eten, waardoor u nog meer vocht vasthoudt. Daartegenover staat dat het natuurlijk niet zo is, dat uw medische vruchtbaarheidsklachten kunnen verdwijnen door meer kruidenthee of oesters te consumeren. Helaas, lag het maar zo eenvoudig.

Gezonde leefstijl, met luisterend oor

Als u last heeft van hormonale klachten is het eerst zaak om het lichaam zo gezond mogelijk te maken. Dat betekent dat er eerst een gezonde leefstijl ontwikkeld moet worden. Betere voeding is dan zeker een onderdeel van de oplossing, want u zult uw hormonale klachten beter aankunnen als u zo gezond bent. Bij hormonale klachten is het uiteraard ook belangrijk, dat er goed geluisterd wordt naar u, de cliënt, want het gevoel niet begrepen te worden, ontneemt veel motivatie en hoop op verbetering. Daarom staat dat bij mij centraal. Als u meer wilt weten, neem dan eens vrijblijvend contact op.

Caroline de Smit, diëtistenpraktijk Caroline de Smit. Lees meer op mijn blog!