Gewichtstoename bij medicijngebruik

Ziek zijn is op zichzelf al vervelend genoeg. Maar als u er door uw ziekte ook nog eens anders uit gaat zien, kan dat behoorlijk op het gemoed werken. Medicijngebruik kan gewichtstoename als bijwerking hebben. Dat kan onder andere betekenen dat u meer vocht vasthoudt en dat u aankomt.

Dit artikel is opgedeeld in de volgende subsecties:

• Medicijnen met bijwerkingen
• Waarom leidt medicijngebruik tot gewichtstoename?
• Wat kunt u doen om gewichtstoename te voorkomen?
• Hoe kan de diëtist u helpen?

Medicijnen met bijwerkingen

Bijna alle medicijnen hebben bijwerkingen. Deze staan allemaal beschreven in de bijsluiter. Daarom wordt altijd dringend aangeraden om de bijsluiter aandachtig door te lezen.

De meeste mensen lezen de bijsluiter niet, en ondervinden geen of weinig last van bijwerkingen. Toch is het verstandig om voordat u met een behandeling begint, de eventuele bijwerkingen met uw (huis)arts te bespreken.

Door welke medicijnen kunt u aankomen in gewicht?

Het is belangrijk om te onthouden, dat;

• Niet alle mensen hebben dezelfde reactie op dezelfde medicatie. De ene persoon wordt misselijk van een anticonceptiepil, terwijl de andere persoon juist blij is, dat de acne opklaart. Ieder lichaam werkt en reageert net even anders.
• Het onderstaande overzicht is onvolledig en puur informatief, het is niet bedoeld als aanbeveling of afrader
• U moet in geval van medicijngebruik ALTIJD overleggen met een medisch specialist, huisarts en/of apotheker.

Voorbeelden van medicijnen die vaak worden geassocieerd met gewichtstoename zijn;

Antidepressiva

Bepaalde klassen van antidepressiva, zoals tricyclische antidepressiva (TCA’s) en sommige selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s), worden soms geassocieerd met gewichtstoename. Zo’n 10% van de mensen die de TCA amitriptyline neemt, meldt gewichtstoename, maar het is niet aangetoond dat er een directe relatie bestaat. Ervaringen en bijwerkingen, op de korte termijn en lange termijn, verschillen natuurlijk ook met de dosis van het medicijn.

Een ander voorbeeld is nortriptyline, een medicijn dat vaak wordt voorgeschreven voor de behandeling van zenuwpijn en depressie. Mensen die nortriptyline gebruiken, kunnen verschillende ervaringen hebben, waarbij bijwerkingen zoals gewichtstoename nauwlettend moeten worden gevolgd.

Antipsychotica

Sommige antipsychotische medicijnen kunnen gewichtstoename veroorzaken. Bij langdurig gebruik kan dit problemen veroorzaken.

Beta blokkers

Betablokkers, ook wel bekend als bètablokkers, zijn medicijnen die de werking van adrenaline blokkeren en vaak worden voorgeschreven voor verschillende aandoeningen zoals hoge bloeddruk, hartproblemen en migraine. Bètablokkers hebben de potentie om de “pompkracht” van het hart te verminderen, wat kan resulteren in een toegenomen vochtretentie in het lichaam en bijgevolg gewichtstoename. Daarnaast is het mogelijk dat bètablokkers de stofwisseling vertragen. Metoprolol en proplanolol worden daarmee in verband gebracht.

Corticosteroiden 

Prednison is een corticosteroïde medicijn dat vaak wordt voorgeschreven om ontstekingen in het lichaam te verminderen. Bij het gebruik van prednison is het belangrijk om rekening te houden met mogelijke bijwerkingen, zoals kortademigheid. Sommige mensen ervaren een ‘stootkuur’ met prednison, wat inhoudt dat ze tijdelijk een hogere dosis gebruiken om snel ontstekingen te verminderen.

Hoewel prednison effectief kan zijn, kunnen bijwerkingen zoals slaapproblemen optreden. Daarnaast dient men voorzichtig te zijn met het gebruik van alcohol, koffie en het consumeren van bepaalde voedingsmiddelen met een hoog zoutgehalte, tijdens de behandeling met prednison. 

Antidiabetica

Sommige medicijnen die worden gebruikt om diabetes te behandelen, zoals insuline en bepaalde orale antidiabetica, kunnen gewichtstoename veroorzaken.

Anti-epileptica

Pregabaline (merknaam Lyrica) is een medicijn voor de behandeling van zenuwpijn, epilepsie en angststoornissen. Het gebruik ervan kan verschillende ervaringen met zich meebrengen, waarbij bijwerkingen op de lange termijn nauwlettend moeten worden gevolgd. Sommige gebruikers melden gewichtstoename, bij gebruik op de lange termijn, en het afbouwen van pregabaline dient geleidelijk en onder medisch toezicht plaats te vinden.

Hormonale anticonceptiemiddelen

Bepaalde soorten anticonceptiepillen, kunnen bij sommige vrouwen leiden tot lichte gewichtstoename.

Waarom leidt medicijngebruik tot gewichtstoename?

Gewichtstoename als bijwerking van medicijnen kan verschillende oorzaken hebben.

Directe oorzaken van gewichtstoename bij medicijngebruik

• Sommige medicijnen hebben een negatieve invloed op de stofwisseling (metabolisme). Hiermee wordt het proces bedoeld waarbij voedingsstoffen worden omgezet in energie. Door de medicijnen kan het zijn dat het lichaam de calorieën anders gaat verwerken. Dit kan resulteren in een verhoogde opslag van vet.
• Sommige medicijnen, zoals de anticonceptiepil, kunnen invloed hebben op de verhouding tussen de verschillende hormonen. Ze hebben ook invloed op de hormonen die betrokken zijn bij de regulatie van de stofwisseling en vetopslag.
• Ook zijn er medicijnen die kunnen leiden tot insulineresistentie. Dit kan de opslag van vet bevorderen, waardoor men kilo’s kan aankomen. Daarnaast zijn er medicijnen die als bijwerking hebben dat het lichaam meer vocht vasthoudt. Hier wordt u zwaarder van, maar in de meeste gevallen is dit tijdelijk: Het is veel gemakkelijker om vocht te verliezen dan vet. 

Indirecte oorzaken van gewichtstoename bij medicijngebruik

• Sommige medicijnen kunnen vermoeidheid of spierzwakte veroorzaken. Hierdoor krijgt u steeds minder zin om te bewegen. Er zijn ook medicijnen die uw eetlust verhogen. Als u meer gaat eten dan normaal, komt u in gewicht aan. Zeker als u, als gevolg van uw ziekte of aandoening, toch al niet veel beweegt.
• Medicijnen kunnen psychologische bijwerkingen hebben, zoals stemmingsveranderingen of slaperigheid. Sommige mensen krijgen last van emotionele eetbuien, wat weer kan leiden tot gewichtstoename.
• Medicijnen die worden gebruikt bij de behandeling van bepaalde geestelijke aandoeningen, zoals depressie, bipolaire stoornis of schizofrenie, staan bekend om hun associatie met gewichtstoename.

Het is belangrijk om te benadrukken, dat niet iedereen die deze medicijnen gebruikt dikker zal worden. Zoals gezegd, iedereen is anders, en sommige mensen zullen helemaal geen gewichtstoename bij medicijngebruik ervaren — zelfs afvallen. 

Mocht u merken dat uw gewicht verandert tijdens het gebruik van bepaalde medicatie, dan is het belangrijk om dit aan uw arts te melden en verder te bespreken. In de meeste gevallen is de specialist die de medicijnen voorschrijft de juiste persoon, maar u kunt natuurlijk ook bij uw eigen huisarts of de diëtist terecht.

Wat kunt u doen om gewichtstoename te voorkomen?

Natuurlijk dient u zo eerlijk mogelijk te zijn tegen de behandelend arts en de diëtist, zodat er een goede diagnose komt over de mogelijke bijwerkingen van medicijnen en de impact ervan op uw lichaam en gewicht. In sommige gevallen kan er overgeschakeld worden op een alternatieve behandeling, zonder deze medicatie. Soms kan een aanpassing in het medicatieschema nodig zijn. 

Het stoppen of aanpassen van medicatie dient altijd gedaan te worden onder begeleiding van een medische professional, en in overleg te gaan met de medisch specialist die de medicijnen in de eerste plaats heeft voorgeschreven. 

Hoe kan de diëtist u helpen?

De diëtist kan (in samenwerking met de behandelend arts) een gericht plan van aanpak opstellen om het effect van de bijwerkingen van bepaalde medicijnen te minimaliseren. Uw gezondheid en herstel staan hierbij uiteraard centraal. 

• Soms kan een aangepast dieet helpen om de gewichtstoename onder controle te houden. Hierbij dient rekening te worden gehouden met de oorspronkelijke gezondheidsklacht, het soort medicatie en de eventuele gewichtstoename. Ook de persoonlijke calorie intake en het energieverbruik dienen hierbij in overweging genomen te worden.
• De diëtist zal advies geven over gezonde voedingskeuzes en de samenstelling en hoeveelheid van de voeding. Voorop staat natuurlijk dat u een dieet volgt waarbij u alle vitaminen, mineralen en energie binnenkrijgt om uw lichaam goed te laten functioneren en optimaal aan uw herstel te werken.  
• Het aanpassen van de frequentie van maaltijden en snacks helpt niet alleen bij gewichtscontrole, maar kan ook helpen om de stofwisseling te reguleren en de bloedsuikerspiegel stabiel te houden. 
• Als het nodig is zal de diëtist contact opnemen met de behandelend arts om eventuele veranderingen te bespreken, het effect van medicatie op het gewicht te volgen en eventuele aanpassingen in het behandelplan te maken. 
• De diëtist is er als steun in de rug en stok achter de deur.

Caroline de Smit, diëtistenpraktijk Caroline de Smit. Lees meer op mijn blog!