06-10187245 caroline@dietist.com

Diëtist voor ouderen

Nederland is langzaam maar zeker aan het vergrijzen, dit zorgt voor nieuwe uitdagingen. Nederland telt anno 2024 ongeveer 3,6 miljoen inwoners van 65 jaar of ouder, zo’n 20,2 procent van de bevolking. Ouderdom komt (meestal) met gebreken. Daarom is het belangrijk dat mensen goed voor zichzelf (en voor onze ouderen) zorgen. Ik ben actief als diëtist voor ouderen en help u graag met voeding- en dieetgerelateerde problemen en aandoeningen.

Dit artikel is verdeeld in de volgende subsecties:

  1. Waarom is een gezonde levensstijl belangrijk?
  2. Diëtist bij ouderen
  3. Wat is BMI?
  4. Waarin hebben ouderen verhoogde kans op ondervoeding?
  5. Hulp zoeken

Waarom is een gezonde levensstijl belangrijk?

Voeding is zonder twijfel de meest besproken en meest onderzochte factor van leefstijl — en dat is niet zo gek! Voeding speelt, samen met beweging, een grote rol in ons collectieve welzijn. Ongezond eten kan leiden tot verschillende ziektes en aandoeningen, terwijl gezond eten in sommige gevallen ziektes juist positief kan beïnvloeden en zelfs kan genezen.

Diëtist bij ouderen

Oud worden in goede gezondheid is een breed gedeelde wens — maar met het ouder worden komen ook onvermijdelijk gebreken. Bewegen gaat niet meer zo soepel, het energielevel neemt af, smaak en eetlust veranderen, en het geheugen laat ons langzaam in de steek. Mensen zullen hun levensstijl daarom moeten aanpassen op de levensfase waarin ze leven.  Als gezond, jong en actief mens heeft u natuurlijk meer energie nodig dan wanneer u ouder bent. Dat wil niet zeggen, dat u als u ouder wordt, u niet meer op uw voeding hoeft te letten.

Voeding speelt een grote rol in hoe het lichaam functioneert, en dit verandert niet als u ouder wordt. Sommige voedingsbestanddelen zijn goed voor hart- en bloedvaten, versterken de botten of zorgen ervoor dat de hersenen zo goed mogelijk blijven werken. Het gaat er niet alleen om de juiste hoeveelheid voeding tot u te nemen, maar u moet er ook op letten welke voedingsstoffen u dan inneemt. Een goede indicator om te weten te komen of u wel voldoende en gezond genoeg eet, is uw gewicht. Laat ik daar als diëtist voor ouderen eens wat dieper op ingaan.

Wat is BMI?

Om te bepalen of u op een gezond gewicht heeft, wordt de berekening van het BMI gebruikt. BMI staat voor Body Mass Index. Om de BMI te berekenen dient u de volgende formule te gebruiken:

BMI = gewicht (kg) / (lengte (m) x lengte (m)).

Op basis van de uitkomst van deze berekening kan bepaald worden of er sprake is van ondergewicht, gezond gewicht of overgewicht. Natuurlijk is niet iedereen hetzelfde. Daarom wordt er onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen. Leeftijd speelt eveneens een grote rol. De BMI-formule is niet absoluut. Er zijn altijd uitzonderingen. Bijzonder lange mensen bijvoorbeeld, of hele kleine volwassenen; mensen uit Aziatische landen, die over het algemeen iets minder vet vasthouden. Om een accuraat BMI vast te stellen, dient u contact op te nemen met de diëtist of uw huisarts.

Hoeveel ouderen hebben last van overgewicht?

Er is sprake van overgewicht als het BMI groter is dan 25kg/m2 en van obesitas als het BMI groter is dan 30kg/m2. Het percentage volwassenen in Nederland met overgewicht was in 2022 maar liefst 40%, in alle leeftijdsgroepen. Dit blijkt uit zelfgerapporteerde metingen van lengte en gewicht van het CBS. Overgewicht is een veelbesproken onderwerp in alle leeftijdsgroepen. Hoe u van uw overgewicht af kunt komen is bekend: Verandering of vermindering van de voedselinname, en meer bewegen. Hoe ouder mensen worden, hoe moeilijker het is om het eetpatroon en de leefstijl te veranderen. Met het ouder worden komen er ook vaak problemen met de mobiliteit, waardoor het bewegen steeds moeilijker gaat. Meer bewegen om gewicht te verliezen, is in veel gevallen niet haalbaar.

Daarom is het belangrijk om ervoor te zorgen dat iedereen in een zo goed mogelijke conditie oud wordt. Dat betekent tevens dat mensen — u dus ook! — er goed aan doen om, ook als ze nog niet zo oud zijn, een gezonde leefstijl erop na weten te houden. 

Hoeveel ouderen hebben last van ondergewicht?

Er is sprake van ondergewicht wanneer de BMI voor een volwassene tot 70 jaar minder dan 20 kg/m2 bedraagt. Ouderen boven de 70 jaar hebben een ondergewicht bij een BMI van minder dan 22 kg/m2. Net zoals iets te dik zijn, hoeft een zekere mate van ondergewicht helemaal niet schadelijk te zijn. Ondergewicht kan gedeeltelijk genetisch bepaald zijn. Het wordt natuurlijk een hele andere zaak als er sprake is van ondervoeding.

Bij ondervoeding dienen een of meer van deze kenmerken moet aanwezig zijn:

  • Onbedoeld gewichtsverlies: 5% of meer onbedoeld gewichtsverlies in de afgelopen 6 maanden of 10% of meer onbedoeld gewichtsverlies in een periode van langer dan de afgelopen 6 maanden.
  • Laag BMI
  • Verminderde spiermassa

Waarin hebben ouderen verhoogde kans op ondervoeding?

Ouderen hebben een groter risico op ondervoeding, omdat ze vaker ziek zijn en minder bewegen. Denk aan ziektes als kanker, dementie, COPD, ziekte van Parkinson, hart- en vaatziekten, infecties. Bij ziekte is het belangrijk alert te zijn op ondervoeding. De inname van voeding kan als gevolg van de ziekte lager zijn, terwijl de lichamelijke behoefte aan voedingsstoffen juist kan hoger zijn. Ook personen met een gezond gewicht of overgewicht kunnen ondervoed zijn. Als u vermoedt dat u of iemand waar u zorg voor draagt ondervoed is, dan is een bezoek aan de huisarts of een diëtist voor ouderen eigenlijk noodzakelijk.

Er zijn geen landelijke cijfers bekend over ondervoeding bij ouderen. Uit onderzoek binnen de Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA) blijkt dat gemiddeld één op de tien thuiswonende ouderen ondervoed is. Dit percentage loopt op van ongeveer 3% bij ouderen van 65-69 jaar tot 15-20% bij personen van 75 jaar en ouder.

Welke factoren leiden tot ondervoeding?

Er zijn veel factoren die kunnen leiden tot ondervoeding, zoals:

  • verminderde voedselinname door een verminderde eetlust of misselijkheid
  • moeilijkheden met kauwen, proeven, slikken of vertering
  • chronische diarree
  • immobiliteit
  • psychologische problemen, zoals angst, depressie, verdriet. Iemand heeft dan geen zin meer in eten. Een gevolg is het overslaan van maaltijden of kleinere porties nemen
  • sociale factoren, zoals eenzaamheid, armoede, geen mogelijkheid om eten te kopen of bereiden
  • vergeten te eten
  • verslaving

Gezondheidseffecten van ondergewicht en ondervoeding

Een tekort aan energie of voedingsstoffen leidt tot een afname van het gewicht en het minder goed functioneren van het lichaam. Bij acuut verlies van voedingsstoffen door braken of diarree zal de voedingstoestand snel verslechteren, vooral als er ook een toegenomen energiebehoefte is door ziekte of koorts. Dit komt met name door het tekort aan essentiële vetzuren, eiwitten en vitamines en mineralen.
Het gebrek aan voedingsstoffen heeft een grote invloed op de gezondheid. Gewichtsverlies gaat meestal samen met verlies aan spiermassa. Hierdoor ontstaat er meer risico op vallen, botbreuken en sterfte. Daarnaast zijn er ook andere gevolgen, zoals:

Het is belangrijk om ondervoeding te voorkomen en ongewenst gewichtsverlies vroegtijdig te signaleren. Wanneer er een vermoeden van ondervoeding is, dient de huisarts direct hiervan op de hoogte gesteld te worden. In de meeste gevallen gebeurt dit door familie, kennissen of verzorgenden (mantelzorgers), en niet door de patiënt zelf. De huisarts kan de ernst van de situatie inschatten en afhankelijk van de oorzaak doorverwijzen naar bijvoorbeeld een diëtist voor ouderen of een andere medische hulpverlener.

Wanneer is het inschakelen van een diëtist voor ouderen een goed idee?

Gezonde voeding levert de energie en de voedingsstoffen die het lichaam nodig heeft om te functioneren, fit te worden en te blijven. Gezonde voeding zorgt voor een goede weerstand tegen ziektes. Soms lukt het niet om gezond en voldoende te eten. Voor een weekje is dat niet erg, maar als het langer duurt, kan dat problemen geven.

(Nota bene, doorgaans hebben ouderen geen last van specifieke allergieën of voedselintoleranties. Mocht u dit wel vermoeden, dan is het zeer aan te raden eerst naar de huisarts te gaan. Het is waarschijnlijker dat er dan iets anders met u aan de hand is.)

Onbedoeld gewichtsverlies

Wanneer er sprake is van onbedoeld gewichtsverlies of onvoldoende etenslust kan het beste de diëtist worden ingeschakeld. De diëtist kijkt wat er ontbreekt in uw voeding en zal samen met u zoeken naar de mogelijkheden om voldoende voeding binnen krijgt om uw gewicht weer op peil te krijgen en eventueel herstel te bespoedigen. U kunt heel goed ondervoed zijn, als u niet mager bent. Ondervoeding houdt in dat door onvoldoende voeding, vet- en spierweefsel wordt afgebroken. Er is een verschil tussen ondergewicht en ondervoeding.

Ontslag uit het ziekenhuis

Zodra ontslag uit het ziekenhuis in zicht is, zal de diëtist van het ziekenhuis u voedingsadviezen geven voor thuis. Of er wordt een diëtist ingeschakeld voor verdere begeleiding. Dit kan bijvoorbeeld via thuiszorg geregeld worden. Wanneer u met ontslag naar een zorginstelling gaat zal een diëtist die verbonden is aan deze zorginstelling contact met u opnemen.

Ziekte en aandoeningen

Ouderen die ziek zijn of last hebben van een aandoening, hebben vaak een beetje extra hulp nodig bij het herstel. Een diëtist kan hierin een belangrijke rol spelen en met voedingsadviezen komen om het herstel te bespoedigen of om de voortgang van de ziekte af te remmen. Denk dan bijvoorbeeld aan:

Verandering van omstandigheden

Ouderen die te maken krijgen met een verandering in hun omstandigheden kunnen vaak problemen ontwikkelen met de voedselinname. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het wegvallen van een partner, waardoor het eten van een maaltijd niet alleen een stuk ongezelliger is, maar ook onbekendheid met de nieuwe situatie (opstellen van boodschappenlijstjes, winkelen, maaltijd bereiden). Stress en depressie spelen ook een grote rol. Een diëtist voor ouderen kan behalve voor voedingsadvies ook een goed handvat zijn om weer in een gezonder ritme te komen.

Hulp zoeken

Heeft u moeite met eten? Of misschien heeft u het vermoeden dat uw op leeftijd zijnde vader of buurvrouw gewicht aan het verliezen is zonder dat hier een directe aanleiding toe is? Wacht niet te lang met het inschakelen van medische hulp. Raadpleeg de huisarts of neem contact op met de Thuiszorg of een diëtist. Uitdroging en ondervoeding kunnen levensbedreigende situaties veroorzaken. Wilt u meer informatie over ouderen en voeding? Neem dan gerust contact op met mij, ik sta u als diëtist graag te woord.

Caroline de Smit, diëtistenpraktijk Caroline de Smit. Lees meer op mijn blog!